Türkçenin Söz Varlığı

Türkçe söz varlığı açısından kısır bir dil midir?

Kaç bin kelimesi var Türkçenin?

Zaman zaman duyarsınız, Türkçenin söz varlığı zengin değil, Türkçe kısır bir dil diye… Gerçekten de öyle mi?

Bir dildeki kelimelerin bütünü, söz varlığını oluşturur. Coğrafyamızdaki farklı kültürlerle etkileşim sonucunda Türkçenin tarihsel derinliğinden gelen söz varlığı renklenmiş, çeşitlenmiş ve zenginlik kazanmıştır. Bu söz varlığı, Türkçenin anlatım gücünü olumlu yönde etkilemiş, daha da geliştirmiştir.

Ölçünlü yazı dilimizin söz varlığının genel dildeki ögelerinin yer aldığı ve Türk Dil Kurumunun yayımladığı en son baskı Türkçe Sözlük’te madde başı ve madde içi toplam 92.292 kelime bulunmaktadır. Ancak bu söz varlığına bilim, sanat, spor terimlerinin tamamı, özel adlar, yerel kelimeler eklenmemiştir.

Türkçenin yarıştırılmaya çalışıldığı dillerin sözlüklerinde bu ögeler de yer almakta, özel kişi adlarının katılımıyla ansiklopedik sözlüklere dönüşmektedir.

Örneğin The Oxford English Dictionary adlı İngilizcenin en büyük sözlüğünün ikinci baskısında 600 bin söz varlığı bulunduğu belirtilmektedir. Ancak sözlükte yalnızca dilin genel kelimeleri yoktur, özel kişi adları; il, ilçe, tarihî belde, dağ, ova, nehir, deniz adları da yer almaktadır. Mısır firavunlarının adları, tarihteki büyük savaşların adları; peygamberlerin ve azizlerin adları kısacası bir ansiklopedi de yer alabilecek bütün özel adlar bu sözlüğe katılmıştır.

TDK Sözlük Veri Tabanındaki Söz Varlığı

Türkçe Sözlük, genel dildeki söz varlığımızı kapsamaktadır. Ansiklopedik sözlüklerle kıyaslanması doğru değildir. Benzer bir uygulama ile yüz binleri aşan bir söz varlığına ulaşmak mümkündür. Nitekim Türk Dil Kurumunun sanal ortamda kullanıma sunduğu TDK sozluk.gov.tr ağ sayfasında Ekim 2017 tarihi itibarıyla 616.767 söz varlığı bulunmaktadır. Üstelik bu sayıya dünyadan özel kişi adları, şehirler, ilçeler vb. adlar dâhil değildir. Sözlük, yazı dilimizin söz varlığının yanı sıra bütün bilim, sanat ve spor terimlerini, yer adlarımızı, kişi adlarımızı, bölge ağızlarımızdaki ve kaynaklarımızdaki kelimeleri, deyimleri içermektedir.

Türkçe Sözlük’teki her kelime Türkçe mi?

Türk dilinin tarihî gelişimi içerisinde kelime alışverişinde bulunduğu pek çok dil vardır. Türk Dil Kurumunun 2019 yılında tıpkıbasımını yaptığı Türkçe Sözlük’teki 92.292 kelimeden 6.512’si Arapçadan, 5.537’si Fransızcadan, 1.375’i Farsçadan, 606’sı İtalyancadan, 513’ü İngilizceden, 447’si Rumcadan, 105’i Almancadan Türkçeye geçmiştir. Ayrıca sözlükte Latince 68, Rusça 39, Yunanca 35, İspanyolca 31, Ermenice 24, Bulgarca 22, Macarca 15, Moğolca 12, Japonca 12, İbranice 8, Fince 2, Malay dili 2, Portekizce 2, Soğdca 2, Arnavutça 1, Korece 1, Sırpça 1, Slavca 1 kelime vardır. Sözlüğün bütünü göz önüne alındığında yaklaşık %17’sinin başka dillerden geçtiği, %83’ünün Türkçe olduğu görülür.

Her Yabancı Kelime Olumsuz Bir Etkilenme midir?

Kökleri tarihin karanlık dönemlerine kadar uzanan dilimizin tarihteki bu akışı sırasında dilimizin söz varlığına geçen alıntı sözler zamanla özel bir kavram alanı oluşturmuş ve anlam ayrıntılarını bizlere sunmuştur: Türkçedeki üzüntü, acı, sıkıntı sözlerinin yanı sıra Arapçadan, Farsçadan aldığımız hüzün, keder, dert, yeis, gam, teessür, ızdırap, elem gibi kelimeler, ince anlam farklılıklarıyla söz varlığımızın kazancı olmuştur.

İlk kez karşılaşılan ve kullanılan aygıtları, ürünleri, kavramları gösteren radyo, telefon; patates, kivi; kravat, broş; döviz, enflasyon gibi kelimeler de ister istemez dilin söz varlığına girmektedir. Dilin öz kaynaklarıyla karşılanamayan bu türden alıntılar, dillerin kazancı ve zenginliği olarak görülmektedir.

Toplumun kavram dünyasında bulunmayan bu kelimeler dile yerleşirken kimi zaman özel bir anlam ve işlev de kazanır. Türkçede oda varken Fransızca salon “konukları ağırlamakta kullanılan en geniş oda; sergi ve toplantı yeri” anlamlarıyla Türkçeye geçmiştir. Bununla da kalmamış salon adamı, salon bitkileri, güzellik salonu, oyun salonu, yolcu salonu gibi birleşik sözcüklerde özel kullanım alanı oluşturmuştur.

Kimi zaman bir marka adı bile söz varlığına girebilmektedir. Jilet, jakuzi, mavzer vb. sözler özel ad iken marka adına sonra da tür adına dönüşerek dilimizin söz varlığına katılmıştır. Bu kelimeleri dilimizin söz varlığında karşılığı bulunmasına rağmen tamamen özenti sonucu kullanılan center ‘merkez’, consensus ‘uzlaşma, uyuşma, mutabakat vb.’, trend ‘eğilim, yönelim, moda vb.’ yabancı kökenli sözler gibi algılamamak gerekir.

Türkçe 616 bini aşan söz varlığıyla, deyimleriyle, atasözleriyle güçlü bir dildir.

Ana sayfaya dönmek için tıklayınız: (opens new window)