Dostluk Dili Türkçe

Yıkanmış, tıraş olmuş kişiye saatler olsun mu dersiniz sıhhatler olsun mu? Hemen belirtelim, bu iyi dilek sözünün doğrusu sıhhatler olsun biçimindedir.

Peki bunun gibi neredeyse hayatın her anında yaşanan olaylar için Türkçemizde ayrı ayrı ifadeler, hazır söz kalıpları olduğunu biliyor musunuz? Acaba bunların hangilerini kullanıyorsunuz?

İlişki Sözleri Dil biliminde ilişki sözleri diye adlandırılan kalıp sözler, gündelik hayatta karşılaştığımız insanlarla iyi bir iletişim kurmak amacıyla selamlaşma, onların mutluluklarını, sevinçlerini, acılarını, üzüntülerini paylaşma; yaptıkları işle ilgili dileklerimizi anlatmak amacıyla kullandığımız ifadelerdir.

Merhaba, günaydın, afiyet olsun, iyi akşamlar, affedersiniz, güle güle gibi ilişki sözleri hemen her dilin söz varlığında yer almaktadır. Kültürümüzde insana ve insani ilişkilere verilen önemin bir göstergesi olarak hayatın hemen her anındaki olaylar karşısında dostluğumuzu, yakınlığımızı, paylaşımcılığımızı gözler önüne sermek amacıyla pek çok ilişki sözümüz var Türkçede….

Üstelik yalnızca bir ifade değil aynı durum için birkaç söz kalıbımız birden var. Kişisel tercihler, alışkanlıklar bu sözlerden birini veya birkaçını kullanmamızı sağlamaktadır.

Sabah karşılaştığımız kişiye günaydın, hayırlı sabahlar, iyi sabahlar, selamünaleyküm en fazla kullandığımız sözlerdendir.

Allah’ın Adıyla…

İlişki sözlerimiz içerisinde iyi dileklerimiz, hayır dualarımız önemli bir yer tutar. Bunların da büyük bir bölümü inançlarımız gereği Allah’tan dilenmektedir:

Yola çıkan kalanlara Allah’a ısmarladık, Allah’a emanet olun, sağlıcakla kalın, hoşça kalın; uğurlayanlar yola çıkana Allah yolunu açık etsin, selametle, uğurlar olsun, yolun açık olsun, hayırlı yolculuklar, devletle; yolcusunu uğurlayana Allah kavuştursun, Allah kazadan beladan saklasın…

Uyumaya gidene Allah rahatlık versin…  Kötü bir durum söz konusu olduğunda Allah korusun, Allah esirgesin, Allah saklasın, Allah etmesin*; cezaevine düşene veya doğumu yaklaşana Allah kurtarsın…  Bir işe girişene, bir işe başlayana Allah utandırmasın, Allah emeklerini eline vermesin veya zayi etmesin… Bir kişinin veya pek gerekli olan bir şeyin kusuru anlatılırken yine de varlığına şükretmek için Allah eksikliğini göstermesin…  Evlenme çağına gelmiş kız için Allah bahtından güldürsün… Sözlenene, nişanlanana Allah tamamına erdirsin, evlenene Allah bir yastıkta kocatsın, Allah mesut etsin, çocuğu olunca Allah analı babalı büyütsün, Allah dört gözden ayırmasın ve benzeri sözler denir. Dört gözden kastedilen çocuğun anası ve babasıyla birlikte yaşamasının sürekli olması dileğidir. Bir kişinin çocuğunu gördüğünde, çocuğundan söz edildiğinde Allah bağışlasın, Allah esirgesin demek gelenek hâlini almıştır.

Güle Güle Zenginliği Güle güle sözü yalnızca yola çıkana söylenmez Türkçede… Ev alana güle güle otur; elbise, ayakkabı vb. alana güle güle giy, herhangi bir ev eşyası alana güle güle kullan, hatta yıkanmış olana güle güle kirlen ve benzerleri bu söz kalıbının kullanım alanının genişliğini göstermektedir.

Sofranın Bereketi Sözlerimiz Bir kap bile olsa yemek ikramından sonra ziyade olsun, bereketli olsun, ölmüşlerinizin canına değsin; yemeği yapana ise ellerinize sağlık demek âdettendir. Lokantada yenen yemeğin parasını ödeyene de kesenize bereket sözü yaygınlaşmıştır.  Bir bardak su verene su gibi aziz ol, su verenlerin bol olsun, iyi dilek sözlerimizdendir.

Her Dilde Karşılığı Olmayan Bir Sözümüz… Bir iş yerinde çalışanlara veya yolda iş yapana söylediğimiz ilişki sözü kolay gelsin, bir iki dil dışında başka hiçbir dilde olmayan, karşılığı bulunmayan bir kültür zenginliğimizdir. İnsana, emeğe duyduğumuz saygının bir göstergesidir. Tanısak da tanımasak da bir görevi yerine getirmek için kan ter içinde çalışanlara söylediğimiz kolay gelsin sözü Türk kültürünün söz varlığımıza yansıyan en önemli boyutudur.

Yazı dilimizin yanı sıra bölge ağızlarında kullanılanlarla birlikte söz varlığımızda birkaç yüz ilişki sözü bulunmaktadır. Türkçedeki ilişki sözlerinin fazlalığı kültürümüzde insan ilişkilerine verilen önemin de bir göstergesidir.

İlişki sözleri, gündelik hayatta, iş dünyasında insanlarla doğrudan ve sağlıklı bir iletişim kurmamıza yardımcı olabilecek dil zenginliğimizdir. Yerli yerinde kullandığınızda faydasını daima göreceksiniz…

Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın

Ana sayfaya dönmek için tıklayınız: (opens new window)